Deze drie emaille plaquettes zijn uitstekende voorbeelden van hoe kunstenaars uit Limoges gebruik maakten van lokale bronnen om een didactische serie van verfijnd geschilderde werken in emaille te vervaardigen. Niet alleen zijn de composities van “Het Verraad van Christus”, “Ecce Homo” en “De kruiziging” ontleend aan de, door Jean de Tournes in 1556 in Lyon gepubliceerde houtsnedes uit de “Figures du Nouveau Testament” van Bernard Salomon gebruik. De kunstenaar en zijn opdrachtgever hebben zelfs besloten om de zes-regelige gedichten van Charles Fontaine, die de afdrukken in het boek vergezelden, integraal over te nemen. De plaquettes zijn zeer nauw verwant aan het werk van Pierre Reymond (1513-1584), de meest getalenteerde 16de-eeuwse emaille-kunstenaar. Het gebruik van paillons, kleine stukjes folie onder doorzichtig emaille, zoals toegepast op de mouw van de soldaat links op “Het Verraad van Christus” doet echter vermoeden dat een van zijn zoons, Jean I, de maker van deze paneeltjes is.
De meest met onze plaquettes verwante voorstellingen kunnen worden gevonden in het Musée des Arts Decoratifs in Parijs en het Taft Museum in Cincinnati. Het Parijse museum herbergt een paar emailles, gemonogrammeerd IR, van Jean Reymond. Ze tonen “Het Verraad van Christus” en “De Kruisiging”, maar werden afgeleid van Albrecht Dürers “Kleine Passie” en niet van de houtsneden van Bernard Salomon. Daarbij zijn ze met hun 29 cm aanmerkelijk groter (Blanc, op.cit.). Alle emailles tonen de wollige zwarte omlijning van de personages, de architectuur, het metselwerk en de ietwat strenge, smalle gezichten met witte ‘enlevages’ die een contrast vormen met de zwarte gezichtstrekken die doorgaans naar het atelier van de Reymonds verwijzen. Maar we zien hier ook hoe het gebruik van folie onder transparant emaille een veel breder en sprekender kleurpalet oplevert. Van deze techniek leek tegen het midden van de 16de eeuw te zijn afgestapt door de generatie Pierre Reymond en Leonard Limousin, maar was zowel rond 1500 als rond 1600 zeer ‘en vogue’. In tegenstelling tot sommige van zijn tijdgenoten gebruikte Jean Reymond de paillon-techniek slechts zeer spaarzaam en over het algemeen alleen om de kleding, of onderdelen daarvan, te accentueren. Een ander kenmerk van Jean Reymond, dat hem onderscheidt van de andere kunstenaars in het atelier, is het uitbundige gebruik van vergulding, dat in combinatie van lijnen en stippen wordt gebruikt voor, zowel accentuering, als voor de wapens in de afbeelding. Zowel in het hier besproken “Verraad van Christus” als in het aangehaalde voorbeeld uit Parijs vinden we deze techniek terug. Twee kleinere versies van Passie-voorstellingen door Jean Reymond bevinden zich in het Taft Museum in Cincinnati (Verdier, op.cit.). Samen met de Parijse voorbeelden toont ook hier de kleurstelling opvallende overeenkomsten; ultramarijn, bosgroen en cognac overheersen de compositie, terwijl die is verlevendigd met wit, goud en enkele paillons. De huidskleur is hier en daar roodachtig. De kleuren, vooral het blauw, zijn opzettelijk niet egaal, maar vertonen een levendige afwisseling die een overtuigend idee van diepte schept.
Jean de Tournes (1504-1564) was een protestant van Lyon die een drukkerij begon in 1542. De publicaties van enkele van de meest invloedrijke geïllustreerde boeken van de tweede helft van de zestiende eeuw worden aan hem toegeschreven, inclusief “Figures du Nouveau Testament” (1556), waaruit de voorbeelden van de emailles komen, alsook de Fabels van Aesopus (1547) en de Metamorphosen van Ovidius (1557). Daarenboven gaf hij een stimulans aan de loopbaan van een aantal dichters uit zijn tijd en gaf werken uit van Dante, Petrarca en Vitruvius voor zijn Franse lezers. Het succes en de invloed van Jean de Tournes leverde hem uiteindelijk de titel Imprimeur du Roi op in 1559. De Tournes huurde gewoonlijk een andere inwoner van Lyon, de graveur Bernard Salomon, in om zijn werken te verluchten met kleine illustraties in de elegante Manieristen-stijl van de School van Fonainebleau. Ondanks de enorme invloed van de gravures van Salomon en gedocumenteerde opdrachten van Ippolito d’Este en Henri II van Frankrijk in de jaren veertig van de zestiende eeuw, is er verrassend weinig bekend over het leven van deze kunstenaar.
Inscriptie :
SOVZ VN BAISER EN TRAHISON IESVCHRIST FVT LIVRE ET PRIS VIIII CESTOIT LE MIEL SVS LA POISON ET LA FEINTISE EN LORAISON IVDAS NEN RECEV POVR SON PRIS QVE TRENTE DENIERS TOVT COMPRIS
EN:
PILATE AVX CRVELZ IVIFS MONTROIT IESVCHRIT(SIC) DISANT VOICY LHOMME DEPINES COVRONNE ESTOIT ET VN MANTEAU ROVGE PORTOIT LORS LA COMMVNE VOX EN SOMME MOVRIR PAR LEVR LOIT LE SOMME
En:
IESVCHRIFT EN CROIX ESTENDV | MOVRVT POVR NOVS VIVIFIER X 6 | SON CORPS CLOVÉ, TIRÉ, TENDV | ET SON SANG POVR NOVS ESPANDV | SONT LES ARMES POVR DEFFIER | PECHÉ, LA MORT, L’ENNEMI FIER
Gerelateerde literatuur :
C. Fontaine, Figures du Nouveau Testament, Lyon, 1556, unpaginated; P. Verdier, European decorative arts, cat. The Taft Museum, Cincinnati, New York, 1995, pp. 392-393; M. Blanc, Émaux peints de Limoges, cat. Musée des Arts Décoratifs, Paris, pp. 178-181, no. 45.
Provenance:
Privé collectie Nederland
