Matthäus Gundelach (1566 (?) - 1653/4 Augsburg)

Matthäus Gundelach was de zoon van een schilder. Het is onduidelijk waar hij werd geboren. In 1593 was hij in Praag waar hij aangaf uit Kassel afkomstig te zijn. Vermoedelijk werkte hij nauw samen met Joseph Heintz de Oudere in het eerste decennium van de 17de eeuw. Direct na de dood van Heintz in 1609 werd Gundelach benoemd tot Keizerlijk Kammermaler met een salaris van 25 gulden. Hij trouwde met de weduwe Heintz in 1611 en werd voogd over Heintz’ kinderen. Tot 1614, dus ook nog na de dood van Rudolf II, werd hij betaald door het hof. Rond 1615 vertrok hij om in 1617 in Augsburg burger en lid van het schildersgilde te worden. Hier leverde hij schilderijen aan het Rathaus en zat hij in het stadsbestuur. Onder zijn leerlingen waren twee zoons van Heintz en zijn eigen zoon Hans Wilhelm Gundelach de Jongere.

Op deze voorstelling op koper is de heilige familie met Johannes en Elisabeth verbeeld. Zij worden bejubeld door musicerende engelen. Deze engelen staan niet alleen om de heilige familie heen maar verschijnen ook in de wolken.  Dit thema in de schilderkunst is weinig verbeeld op klein formaat. Vaak werd het in Italië en later ook in de Nederlanden gebruikt op grote altaarstukken. De engelen zaten dan op aparte luiken aan de zijden. Opmerkelijk is dat vaak als middenpaneel dan niet de heilige familie werd bezongen maar eerder bijvoorbeeld de Maria hemelvaart werd verbeeld.

Het schilderij, dat nooit eerder gepubliceerd is, kan worden toegeschreven aan Matthäus Gundelach op basis van de stilistische en  compositorische overeenkomsten met een schilderij van zijn hand dat in 2016 in Londen werd geveild. De wijze waarop de engelen op de wolken zitten, de wolken zelf, de haardracht van de engelen en hun gezichten zijn door de dezelfde hand geschilderd.

Ook het schilderij  van de aanbidding der herders dat Gundelach naar Bartholomeus Sprangers versie schilderde, nu in het museum in Praag, heeft sterke verwantschap met dit schilderij van de heilige familie. Dat schilderij, op paneel, is in grote lijnen volgens dezelfde compositie opgebouwd. De engelen en de wolken tonen opnieuw grote overeenkomsten met dit schilderij. De opmerkelijke hoogsels op de voorhoofden van de engelen zijn zelfs gelijk.

Het gebruik van een koperplaat als drager was niet ongebruikelijk in deze periode. Kleine werken werden heel vaak op koper uitgevoerd omdat daarop zo gedetailleerd kon worden gewerkt, precies volgens de smaak van die tijd. Rudolf II bezat veel van deze zeer gedetailleerde schilderijen op koper die een belangrijk onderdeel vormden van zijn Kunstkammer. In Praag was de combinatie van een heilige familie met musicerende engelen een vaker voorkomend thema. Bartholomeus Spranger vervaardigde er een schilderij met deze voorstelling en Aegidius Sadeler bracht dat in prent.

Literatuur:
Elisabeth Bender, Matthäus Gundelach, Diss. Frankfurt am Main 1981
Th. DaCosta Kaufmann, The School of Prague, London 1988