Zesslags Japans Lakwerk Kamerscherm

Zesslags Japans Lakwerk Kamerscherm

Prijs: Prijs op aanvraag

Aangeboden door Kollenburg Antiquairs BV



Zesslags Japans Lakwerk Kamerscherm Zesslags Japans Lakwerk Kamerscherm

Het scherm bestaat uit zes aan beide kanten beschilderde delen die aan elkaar bevestigd zijn met scharnieren. De beschildering is in goud en rode lak op zwart in makie-techniek.

Kant A.
Tussen twee smalle randen met ranken en bloemen een brede rand gedecoreerd met manden met blad- en bloemtakken omgeven door insecten, blad- en bloemtakjes, vazen, potten en oosterse symbolen. In de rand van ieder paneel zijn ook twee, en een enkele keer drie, in elkaar gevlochten ringen te zien.
Binnen de rand een beschildering van een landschap: water met rotsige eilanden met daarop bomen, paviljoens met figuren en elegante gezelschappen. De meeste eilanden zijn met elkaar verbonden door bruggen. Links een bootje met huif waarin twee personen vervoerd worden. Rechts een vlucht vogels.

Kant B.
Tussen twee smalle randen met ranken en bloemen een brede rand gedecoreerd met manden met blad- en bloemtakken, omgeven door insecten, blad- en bloemtakjes en enkele vazen, potten en oosterse symbolen. Ook binnen deze rand komen de door elkaar gevlochten ringen regelmatig voor.
Binnen de rand is ook aan deze kant een waterlandschap met rotseilanden afgebeeld, waarop bomen, paviljoens en huizen. De figuren hier zijn, lijkt het, meer in het dagelijks leven afgebeeld. Het zijn vissers, een man die vee vervoert op een boot, figuren met een kind aan de waterkant, dragers op de bruggen.

De vermenging van Japanse en Chinese opvattingen, stijl- en uitvoeringselementen op dit scherm is opmerkelijk.
De opvatting over vlakverdeling is niet erg Japans: daar liet men vaak het centrum van het vlak onbeschilderd, de paviljoens hebben een tamelijk Chinees uiterlijk en we vinden Chinese symbolen en karakters. Maar al die Chinese motieven, symbolen en kakakters werden ook gebruikt in Japan en daar op een geheel eigen wijze geïnterpreteerd. Zo zijn de karakters maar vooral ook de ringen die op ieder paneel een paar maal voorkomen, een zowel in Japan als in China gebruikt Boeddhistisch symbool en betekenen zoveel als: als wijsheid en goedheid in evenwicht zijn, heerst er vrede.

De uitvoering laat een vermenging van meerdere handen zien, en van Japanse en Chinese elementen in werkwijze.
De gebruikte materialen: het hout, het muskietennet, de nori-urushi, de rode oker, de pigmenten en een groot deel van het goud, zijn Japans. De manier waarop de gedetailleerde en verfijnde delen zijn geschilderd is ook ontegenzeglijk Japans, maar er zijn ook minder verfijnd vervaardigde delen die we zouden kunnen kwalificeren als gemaakt met een “Chinese werkwijze”. Een aantal wat grover geschilderde vazen, potten in de brede rand zijn daarvan een voorbeeld en maken bovendien duidelijk dat niet alle “lakmannen” op hetzelfde niveau werkten.
Onderzoek tijdens restauratie wees bovendien uit dat de contourlijnen van de rotslandschappen uit “prefab” materiaal bestaan. Deze lijnen werden in een van de laklagen aangebracht en daarna werden de rotsen met goudfolie bedekt en gelakt. Deze manier van werken is veel sneller dan het langzaam opbouwen van lagen lak gemengd met kalk zoals dat in Japan gewoonlijk werd gedaan.
De rotsen werden overigens met slecht hechtend (Chinees?) materiaal gelakt, dat tijdens de schoonmaak van het scherm voor een deel, met het goud, verdween.
Waarschijnlijk is het scherm onder grote tijdsdruk geproduceerd en is dat de reden voor het feit dat er verschillende lakwerkers aan het werk waren.
Voor het werken onder tijdsdruk spreekt ook het tamelijk veelvuldig gebruik van de hari-gaki techniek: het krassen van fijne lijnen in het goud om detaillering aan te brengen. Het krassen maakte overigens wél deel uit van het werken in Japanse makie-techniek. De hari-gaki techniek is hier een aantal keren toegepast in de bloemenmanden op de rand. Het krassen werkte sneller dan het “uitsparen” van de lijnen in het goud.

De kwaliteit van Japans lakwerk werd in de 17e, 18e en 19e eeuw in Europa veel hoger geschat en meer gewaardeerd dan de kwaliteit van Chinees lakwerk. Dit is voor een groot deel te danken aan de zorgvuldigheid waarmee het Japanse werk vervaardigd werd en de grote kwaliteit van het gebruikte materiaal. (Een voorbeeld daarvan op dit scherm is het -weliswaar gebruikte, maar nog altijd zeer kostbare - groene muskiennet dat op een “onzichtbare” plaats werd gebruikt).

De hypothese van Prof. Dr. Christiaan Jörg met betrekking tot dit Japanse scherm is dat het vanuit China in Japan werd besteld om daarna, zonder tussenkomst van de Nederlandse VOC, naar Europa verhandeld te worden. Bestelling door Chinese handelaars zou vergezeld kunnen zijn gegaan van voorbeelden of “modellen” van motieven voor de beschildering. Dat zou ook de opvatting over vlakverdeling en de, mogelijk Chinese, “prefab” contouren kunnen verklaren.

Dit in een “mengstijl” vervaardigde scherm is ontegenzeglijk Japans van makelij, en is daarmee het tweede Japanse lakscherm dat we kennen.
Het tot nu toe enige andere bekende Japanse verlakte scherm bevindt zich in de collectie van het Victoria and Albert Museum in Londen, (inv. FE50-1980).

Zoals eerder gezegd, werd Japans lakwerk in Europa zeer geapprecieerd. Niet alleen om wat het zelf was, maar ook om wat men er mee kon doen.
Vanaf ca. 1660 en ook gedurende de 18e eeuw verzaagde men veel Japanse verlakte kisten, kasten en schermen om de mooiste delen daarvan te gebruiken als decoratieve panelen in Europese meubelen. Gedurende de Barok en het Rococo (globaal gesproken van 1650 tot 1750), waren rijk gedecoreerde, vergulde meubelen de grote mode. Een voorwerp als dit verlakte scherm dat - ook nu nog - zo rijk toont, voldeed dus volmaakt aan de Europese interieur-eisen van die tijd.

Literatuur:
Oliver Impey en Christiaan Jörg, Japanese Export Lacquer 1580-1850, Amsterdam 2005.
Herkomst
Collectie de Wiersse, Vorden [fam. de Stuers]
Periode
ca. 1725
Materiaal
Sugihout (Cryptomeria Japonica; Japanse cypres), groen muskietennet, noriurushi (combinatie van dierlijke lijm en lak), grondering van rode oker, lak (Rhus vernicifera), zwart en rood pigment, goudpoeder (hiragoku-fun), scharnieren van ijzer.
Referentie
100-19
Afmetingen
227 x 330 cm

Aangeboden door

Kollenburg Antiquairs BV

Postbus 171
5688 ZK Oirschot
Nederland

+31 499578037
+31 655822218
http://www.kollenburgantiquairs.com/

Gallerie profiel

Ontdek ook


Volg ArtListings


Site by Artimin