Bronzen sculptuur van Leda en de Zwaan, Frankrijk naar Etienne-Maurice Falconet

Deze voorstelling is een ongewone representatie van het mythologische thema van Leda en de zwaan. Het is een verhaal dat we onder meer kennen uit de Metamorphosen van Ovidius waarin wordt verteld over de grote liefde die Jupiter (Zeus) had voor mooie jongedames die hij graag, en in allerlei gedaanten, verleidde. In het geval van Leda nam hij voor zijn verleidingskunsten de gedaante van een zwaan aan en bezocht haar aan een rivieroever. Leda legde daarna twee eieren waaruit de tweeling Castor en Pollux geboren werd.

Vanaf de 5e eeuw voor Chr. was in de Griekse, hellenistische en Romeinse kunst het thema van Leda en de Zwaan, vooral in beeldhouwwerk, een geliefd motief. Het werd in de Renaissance weer opgepakt door o.a. Leonardo da Vinci die in ca. 1510 een staande, en door Michelangelo die in 1529-1530 een liggende Leda met de Zwaan schilderden.

Gewoonlijk zien we het thema verbeeld door twéé figuren: Leda en de Zwaan. De brons van Falconet met drie figuren: twee vrouwen en de zwaan, toont dus een bijzondere interpretatie van het motief. Deze interpretatie gaat terug op het schilderij dat François Boucher in 1742 vervaardigde en dat op de Salon de l’Académie van datzelfde jaar werd geëxposeerd. Het werd daar onmiddellijk door graaf Tessin gekocht voor koningin Louise Ulrike van Zweden. In Zweden maakte William Wynne Ryland (1732-1783) een gravure naar het schilderij, waarop de voorstelling gespiegeld te zien is.

Prenten kenden een snelle en grote verspreiding door heel Europa en zo kwam deze gravure ook in Frankrijk terecht. Falconet baseerde zich in 1764 op Rylands prent voor een model voor biscuit-porselein voor de Manufacture royale de Porcelaine de France in Sèvres, waar hij sinds 1757 directeur was van het ontwerp-atelier voor porseleinen beelden.
Omdat een porseleinen beeldengroep met zo’n open compositie à la Boucher buitengewoon kwetsbaar zou zijn door de links en rechts uitstekende ledematen, veranderde Falconet de groep tot een meer gesloten geheel, met Leda die de zwanenhals liefkoost. Hij handhaafde echter de tweede figuur om de mooie en evenwichtige driehoekscompositie niet te verstoren. Na 1764 werd het model voor biscuit-porselein ook in brons gegoten.

Literatuur:
Alexandre Ananoff, François Boucher, dl. I, Parijs/Lausanne 1976
James Hall, Hall’s Iconografisch Handboek, vertaald door Theo Veenhof, Leiden 1993
Edmund Hildebrandt, Leben, Werke und Schriften des Bildhauers E.-M. Falconet 1716-1791, Strassburg 1908
George Levitine, The sculpture of Falconet, Greenwich/Connecticut 1972
Eric Moormann en Wilfried Uitterhoeve, Van Achilleus tot Zeus, De klassieke mythologie in de kunst, Nijmegen 1987, 1995
Pierre de Nolhac, Boucher, premier peintre du Roi, Parijs, 1925