Hollandse noten schoolbordzaan, Jan Koogies, Wormerveer

Een zogenoemde Zaanse klok in de zeldzame uitvoering van het type schoolbord. Het uurwerk staande op een ajour-gezaagde stoel, met een loopduur van een dag, met het gaandwerk op spillegang en slagwerk op sluitschijf, functionerend tussen platines. Het uurwerk is uitgevoerd met een kwartierslag en een wekkerwerk. De verzilverde cijferring toont de uren in Romeinse cijfers en de minuten in Arabische cijfers. Onder de VI bevindt zich de signatuur: Jan Koogies Wormerveer. De cijferring is gemonteerd op een zwarte fluwelen plaat en omringd door vier hoekstukken in de vorm van cherubijnenkopjes. 

De Zaanse klokkenproductie kende een grote bloei tussen 1680 en 1730. Daarmee behoorde dit type stoelklok tot de vroegste toepassingen van het slingeruurwerk op regionaal niveau. Het klokkenmakerambacht stond in de Zaanstreek in de traditie van de vervaardiging van torenuurwerken, zoals de karakteristieke gevorkte spaken. Tot de meest productieve makers behoren Jan Koogies en Cornelis van Rossen.

Zaanse klokken kennen een tamelijk robuuste bouw, uitgevoerd in messing en ijzer. Er zijn uurwerken opgebouwd uit strippen en (al dan niet getorste) hoekstijlen, maar ook uurwerken geconstrueerd tussen een grond- en bovenplaat. Als ontsnapping kennen de uurwerken zonder uitzondering de horizontale spillengang, waarbij de slinger beweegt tussen een uitsparing van de zware wandplank. Deze plank heeft vaak een sierlijk uitgezaagde omtrek. Maar er zijn ook wandplanken met een rechthoekige vorm, eindigend in een taps toelopende tuit. Deze ontlenen hun benaming “op schoolbord” aan houten schooltassen, bestaande uit een kistje met een handvat en een schuifdeksel. Vroege Zaanse klokken zijn vaak gefineerd met kostbaar ebben of palissanderhout. Later ging men meer over tot het lakken van het eikenhout.

De Zaanse klokken met verzilverde messing cijferring op een met fluweel bekleedde wijzerplaat zijn vaak gesigneerd op de cijferring. Ook komen er signaturen voor met slagstempels op een strip van het uurwerk. Ongesigneerde klokken met een eenvoudige beschildering staan onterecht te boek als armeluisklokken. De gewichten van een Zaanse klok hangen aan een koord en zijn dikwijls peervormig. De messing belhekken tonen in veel gevallen de Christelijke deugden Geloof, hoop en liefde. Terwijl de belhekken aan de zijkanten vaak de wapens van Amsterdam en Alkmaar voeren met de welbekende spreuk “Nu elck syn sin”. Naar alle waarschijnlijkheid duidt dit devies op de vrijheid van godsdienst en ondernemerschap, die in de Zaanstreek onder doopsgezinden werd uitgeoefend.